ಐತಿಹಾಸಿಕ ಹಿನ್ನೆಲೆ:
ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅಧ್ಯಯನಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಜನರು ಪೂರ್ವ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಿಲಾಯುಗದಿಂದ ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುತ್ತಾರೆ.ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವೊಂದು ಪ್ರಾಚೀನ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಇರುವ ಸ್ಥಳಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ 5ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ವಿವಿಧ ರಾಜವಂಶಗಳು ಆಳಿದರು.ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರು ಬಾದಾಮಿ ಮತ್ತು ಕಲ್ಯಾಣದ ಚಾಲುಕ್ಯರು,ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು,ವಿಜಯನಗರ,ಆದಿಲ್ಶಾಹಿ ,ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಪುಣೆಯ ಪೆಷ್ವೆಗಳು. ಪೆಷ್ವೆಗಳ ಆಳ್ವಿಕೆಯಿಂದಾಗಿ,ಮರಾಠಿ ಪ್ರಭಾವ 19ನೇ ಶತಮಾನದ ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ,ಧಾರವಾಡವು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಆಡಳಿತ ವಿಭಾಗೀಯ ಕಾರ್ಯಾಲಯ ಆಯಿತು ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆ ಜನರ ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ದಿ ಪಡೆಯಿತು. ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಧರ್ಮಗಳೆಂದರೆ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ,ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮ,ಜೈನ್ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಧರ್ಮ ಇವೆ. ಹಿಂದೂಗಳು ಬಹುತೇಕ ನಗರ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಾರೆ.ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆ 3 ವರ್ಗಗಳಾಗಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ,ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಕೆಲಸಗಾರರು,ಕನಿಷ್ಠ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕರು. ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಒಣ ಕೃಷಿಯು ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿದೆ. ಕೃಷಿ ಈಗಲೂ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಉದ್ಯಮವಾಗಿದೆ.ಆದ್ದರಿಂದ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜನಸಂಖ್ಯೆ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಸರಾಸರಿ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಕಾಲೋಚಿತ ಕಾರ್ಮಿಕರಿಗೆ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.1962ರಲ್ಲಿ ಧಾರವಾಡ ಮತ್ತು ಹುಬ್ಬಳ್ಳಿ ಮುಂಚಿನ ಪಟ್ಟಣಗಳನ್ನು ಹುಬ್ಬಳ್ಳಿ ಧಾರವಾಡ ಪುರಸಭೆ ರೂಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿಸಲಾಯಿತು. ಹೀಗಾಗಿ ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ,ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜಿಲ್ಲಾ ಸರ್ವೋತ್ತಮ ಪಟ್ಟಣದ ಒಂದು ಭಾಗದಿಂದ ತನ್ನ ಹೆಸರನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ. 1830ರಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಮರಾಠಾ ದೇಶ ರೆಗ್ಯುಲೇಷನ್ 7ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ತರಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು ಧಾರವಾಡ ಡಿಸ್ಟ್ರಿಕ್ಟ್ ಅಥವಾ ಜಿಲ್ಲಾ ಎಂಬ ಒಂದು ಕಲೆಕ್ಟೊರೇಟ್ ಒಳಗೆ ರೂಪುಗೊಂಡವು. ಗದಗ ಮತ್ತು ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ವಿಭಜನೆಯ ಮೊದಲು,ಜಿಲ್ಲೆಯು 17 ತಾಲ್ಲೂಕುಗಳನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು.
ಭೌಗೋಳಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು :
ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ವಲಯದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿದೆ.ಜಿಲ್ಲೆಯು 4263 ಚದರ್ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ 15002’ಅಕ್ಷಾಂಶದ ಸಮಾಂತರ ನಡುವೆ ಚದುರಿಕೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು 15051’ಉತ್ತರ, 73043’ರೇಖಾಂಶಗಳು,75035’ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಚದುರಿಕೊಂಡಿದೆ.ಜಿಲ್ಲೆಯು ಉತ್ತರ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಿಂದ,ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಗದಗ ಜಿಲ್ಲೆಯಿಂದ ,ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಹಾವೇರಿ,ಪಶ್ಚಿಮ ದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿದಿದೆ. ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ಸುತ್ತುವರೆದಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಜಿಲ್ಲೆಗಳು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿರುತ್ತವೆ.ಜಿಲ್ಲೆಯು ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದಿಂದ ಸುಮಾರು 800 ಮೀಟರ್ ಮೇಲೆ ಇದೆ ಆದಕಾರಣ ಒಂದು ಮಧ್ಯಮ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕರ ಹವಾಮಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮಲೆನಾಡು,ಅರೆ ಮಲೆನಾಡು ಮತ್ತು ಮೈದಾನ.ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ,ಸರಾಸರಿ ಮಧ್ಯಮದಿಂದ ಭಾರೀ ಮಳೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ದಟ್ಟ ಸಸ್ಯವರ್ಗವನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.ಕಲಘಟಗಿ ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡ ತಾಲೂಕಿನ ಅಳ್ನಾವರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಇತರ ತಾಲ್ಲೂಕುಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಕಪ್ಪು ಮಣ್ಣಿನ ಫಲವತ್ತತೆಯಿಂದಾಗಿ ಹತ್ತಿ,ಗೋಧಿ,ರಾಗಿ,ಜೋಳ ಮತ್ತು ಎಣ್ಣೆ ಬೀಜಗಳು ಮುಂತಾದ ಬೆಳೆಗಳಿಗೆ ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಕೆಂಪು ಮಣ್ಣು ಭತ್ತ ಬೆಳೆಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ.
ಸಮಾಜ-ಆರ್ಥಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು :
ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ,ಇಸ್ಲಾಂ ಧರ್ಮ,ಜೈನ್ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಧರ್ಮ ಹೀಗೆ ಹಲವಾರು ಧರ್ಮಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದ ಜನರು ಇರುತ್ತಾರೆ.ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಗ್ರಾಮೀಣ ಮತ್ತು ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತಾರೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಮಾತನಾಡುವ ಭಾಷೆಯಾಗಿದ್ದು ಉಳಿದ ಭಾಷೆಗಳಾದ ಉರ್ದು,ಮರಾಠಿ,ಹಿಂದಿ,ತೆಲುಗು,ಗುಜರಾತಿ ಮತ್ತು ಮಲಯಾಳಂ ಭಾಷೆಗಳು ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು :
ಜಿಲ್ಲೆಯು ರಾಜ್ಯದ ನಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ನಗರವೆಂದು ವಿಶೇಷ ಮನ್ನಣೆ ಪಡೆಯುತ್ತದೆ. ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮತ್ತು ಸ್ಮರಣೀಯ ಹೆಸರುಗಳು ಜಿಲ್ಲೆಗೆ ಸಂಗೀತ,ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಕಲೆ ಇವುಗಳ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯಿಂದಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಜಾಗ ಎಂದು ಪುಷ್ಟೀಕರಿಸಿದೆ. ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಜ್ಞಾನಪೀಠ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಪಡೆದ ಧಾರವಾಡದ ಡಾ ಡಿ ಆರ್ ಬೇಂದ್ರೆ,ಸಾಹಿತ್ಯದ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅನಂತ ಮಟ್ಟದವರೆಗೂ ನೆರವಾಗಿದ್ದಾರೆ . ಜಿಲ್ಲೆಯ ಖ್ಯಾತ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಗಾಯಕರಾದ ಕುಮಾರ್ ಗಂಧರ್ವ,ಶ್ರೀಮತಿ ಗಂಗೂಬಾಯಿ ಹಾನಗಲ್,ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ಮನ್ಸೂರ್,ಪಂಡಿತ್ ಭೀಮಸೇನ್ ಜೋಶಿ,ಬಸವರಾಜ ರಾಜಗುರು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಾ ಕಟ್ಟಿ , ಕೇವಲ ಸಂಗೀತ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡದೆ ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ಹೆಮ್ಮೆ ಪಡುವಂತೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಲಾವಿದ ಹಾಲಭಾವಿ ಕೂಡ ಧಾರವಾಡ ಜಿಲ್ಲೆಯವರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಧಾರ್ಮಿಕ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ಜಿಲ್ಲೆಯು ಜ್ಯಾತ್ಯತೀತದಿಂದ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿದ್ದು ಹಲವಾರು ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಅದರಲ್ಲಿ ಧಾರವಾಡ ತಾಲೂಕಿನ ಮುರುಗಾಮಠ, ಹುಬ್ಬಳ್ಳಿಯ ಸಿದ್ಧಾರೂಢ ಮಠ,ಮೂರುಸಾವಿರ ಮಠ,ಅಮ್ಮಿನಭಾವಿಯ ಹಿರೇಮಠ ಮತ್ತು ಧಾರವಾಡದ ಚರ್ಚ್ ತನ್ನ 150ನೇ ವರ್ಷವನ್ನು ಆಚರಿಸಿದೆ.